Τετάρτη 20 Μαΐου 2009

Τα καθ΄εαυτόν

Για τον Χρήστο Γιανναρά έχουν γραφεί πολλά και από πολλούς. Ο ίδιος έχει γράψει πάμπολλα βιβλία ενώ η επιστημονική και λογοτεχνική του προσφορά είναι αξιοσημείωτη.

Τὸ καθ’ ἑαυτὸν το διάβασα πριν καιρό χάριν ενός καλού φίλου. Πρόκειται για μια αυτοβιογραφία του μεγάλου καθηγητή με το γνώριμο λογοτεχνικό του ύφος γραμμένη (τι κρίμα) πριν από
δεκαπέντε περίπου χρόνια.

Από τα πρώτα κεφάλαια του έργου ο Χ. Γιανναράς επιχειρεί να αποκαλύψει τον εαυτό του με ακεραιότητα μέσα από στιγμές κι εμπειρίες που σημάδεψαν το βίο του. Επιχειρεί να κοινωνήσει με τους αναγνώστες του την ουσία των καταστάσεων που διαμόρφωσαν το χαρακτήρα του και των προσώπων που μοιράστηκε με αυτούς τις μέρες του.

Η πορεία των λόγων του βρίσκονται στην κόψη του επισφαλούς, όπως κάθε εξομολόγηση. Για τα ουσιωδέστερα της ζωής νιώθουμε να ακροβατούμε μαζί του σελίδα σελίδα ανάμεσα στο θαύμα και στην ευτέλεια. Ένα ελάχιστο ολίσθημα και περνάς ακαριαία από την αυταπαρνητική γυμνότητα στη ναρκισσική αυτοάμυνα. Ο ίδιος θέτει τα όρια και μας καλεί να προβληματιστούμε πάνω σ’ αυτά και να φανούμε αντάξιοι της αλήθειας που βρίσκεται στην πληρότητα του καθενός.

Πρόκληση αυτογνωσίας και μέθεξης σε ουσιώδη μυστικά του τρόπου βιοτής μας. Ένα πρώτης τάξεως έργο για όσους τολμούν να ιχνηλατήσουν τις κρυμμένες εντός και γύρω μας ομορφιές.
Αντί επιλόγου θα ήθελα να μεταφέρω τα λόγια του συγγραφέα μέσα από τις τελευταίες γραμμές του βιβλίου: «Ἕνα ὁλόκληρο βιβλίο γιὰ νὰ καταθέσω μόνο μίαν ἔνδειξη δρομοδειχτική: τὸν πόθο μου. Θέλω τή στιγμή τῆς τελευταίας μου πνοῆς νά φεύγω μὲ τή λαχτάρα τοῦ γυρισμοὺ στήν πατρίδα. Μὲ τὸ τρελὸ καρδιοχτύπι μιᾶς ἐρωτικῆς προσμονῆς. Αὐτὸ μόνο».

Το βιβλίο «Τὰ καθ’ ἑαυτὸν» του Χρήστου Γιανναρά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος

11 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ "Υπουργέ των Ονείρων", παίρνω το θάρρος να εκφράσω την ταπεινή μου άποψη για τον αδέσμευτο διανοούμενο με ήθος, που πολλοί λατρεύουν και κάποιοι πολεμούν, Χρήστο Γιανναρά.
Ο σαγηνευτικός χειμαρώδης λόγος του, πλαισιωμένος από μια σπάνια γλαφυρότητα, αιχμαλωτίζει με απίστευτη ευκολία τον ακροατή - τον αναγνώστη, καθώς τον οδηγεί τόσο φυσικά στην θάλασσα της ψυχής του και τον κρατά γερά, γλυκά γοητευμένον εκεί...
Ο δυναμικός τρόπος που εξετάζει, αναλύει, επιχειρηματολογεί, πραγματικά μοναδικός.
Και είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην δικαιολογήσεις έναν "Άνθρωπο", που κυριολεκτικά λατρεύει τόσο απόλυτα το χώμα που τον γέννησε, τον ανάθρεψε, επιθυμεί με τόση θέρμη, να παραμείνει γνήσιο, αμόλυντο.
Αναγνωρίζεις την αγωνιώδη του προσπάθεια για την διατήρηση μέτρων και ορίων στις σχέσεις της κοινωνίας, στην πολιτική,(δικαίως θα ήθελε να λειτουργεί σαν θεραπαινίδα του πολίτη), στην ανίχνευση κάθε μορφής έκφρασης της τέχνης, στην ύπαρξη και εξύμνηση της χαράς του έρωτα.
Βρίσκω στο έργο του να κυριαρχεί η αγάπη για τον άνθρωπο, τονίζεται δε ιδιαίτερα η αξία της εσωτερικής αναζήτησης, για τη γνώση, τη διαμόρφωση καλύτερου χαρακτήρα.
Αλήθεια πόσοι άνθρωποι θα εύχονταν "στην τελευταία τους πνοή να αποζητούν με τόση λαχτάρα, να επιστρέψουν στην πατρίδα", σαν να μην έφτασε ο επίγειος χρόνος τους να την αγαπήσουν τόσο, να την υπηρετήσουν, να την υπερασπισθούν, όσο της άξιζε;
Βαθιά τα λόγια, διαπεραστικά, φανερώνουν πλούσια συναισθήματα και ειλικρινές πάθος.
Σπουδαίος.
ΕΝΔΕΛΕΧΕΙΑ

filologina είπε...

Ωραία τα λες Ενδελέχεια αλλά πιθανόν τα πράγματα να μην είναι εντελώς έτσι. Τι εννοώ.
Χωρίς να είμαι σχετική με τη Φιλοσοφία έχω ακούσει αρκετές κατηγορίες εις βάρος του Γιανναρά. Πως παρερμηνεύει δηλαδή κάποια από τα πιστεύω της Εκκλησίας. Αυτό τον έχει οδηγήσει να φτιάξει μια δική του σχολή με οπαδούς που δέχονται όσα λέει ακόμα και αν λέει αντίθετα με τις διδασκαλίες της εκκλησίας.
Ακόμη δεν είναι αλήθεια πως έγινε καθηγητής στο Πάντειο πολύ μεγάλος αφού πρώτα είχε γυρίσει διάφορες σχολές που τον είχαν απορρίψει; Από πού και ως που λοιπόν παρουσιάζεται τόσο κορυφαίος καθηγητής;
Μήπως τον διαφημίζουν πολύ κάποια κέντρα για να πουλάει π.χ. τα βιβλία του; Φοβάμαι λοιπόν Ενδελέχεια μήπως μπερδεύουμε τον Γιανναρά με κάποιον λογοτέχνη αντί καθηγητή φιλοσοφίας που είναι. Σου υπενθυμίζω πως δεν τον κρίνω γιατί δεν τον ξέρω, παρά μεταφέρω όσα έχω ακούσει και με κάνουν να δυσπιστώ απέναντί του.

Ανώνυμος είπε...

Πράγματι αγαπητή "filologina" έχω ακούσει και διαβάσει πολλά απ' όσα αναφέρεις.
Δεν γνωρίζω προσωπικά τον άνθρωπο Χρήστο Γιανναρά, και η γνώμη μου απορρέει κυρίως μέσα από το έργο του.
Πως να παραβλέψω όμως ένα μεγάλο ταλέντο;
Πως να αποδεχτώ τις κατηγορίες, που πολλές φορές ενδέχεται να εκπορεύονται από αντιζηλίες, διχόνοιες, προσωπικά συμφέροντα;
Η ζωή με έμαθε να μην δέχομαι απλά - άκοπα, όσα μου "σερβίρουν".
Προσπαθώ να διαμορφώσω άποψη προσωπική.
Το μυαλό μου είναι ανοιχτό, και ακονίζω την διαίσθηση όσο μπορώ.
Δέχομαι ότι αδύνατον είναι να γνωρίζω πολλά πλείστα.
Η φιλοσοφία από μόνη της είναι μια επιστήμη κατ' εμέ, που έχει την τάση να εμβαθύνει στη γνώση, να ερευνά θέματα και πολλές φορές να ξεπερνά κάποια στεραιότυπα, όμως παράλληλα να θέτει όρια και κανόνες, όπου θα κινείται η άνθρωπινη σκέψη.
Ενδέχεται ίσως, κάποιοι κύκλοι εντελώς συντηρητικοί, ενοχλήθηκαν. Δεν "άντεξαν" το γεγονός, ότι προσπάθησε να καταστήσει πιο ευπρόσιτο το υπαρξιακό βάθος των πατερικών διδαχών.
Ίσως θεώρησαν ότι"εισάγει κενά δαιμόνια" και αυτό τρομάζει πολύ.
Λειτούργησε και εξακολουθεί ακόμα να αποθαρρύνει και να ανακόπτει δυστυχώς, ότι καινοτόμο υπερβαίνει την απλή κοινή λογική, το τετριμμένο, την συνήθεια..
Ο φόβος για το καινούργιο αποτελεί τροχοπέδη και ανασταλτικό παράγοντα κάθε εξέλιξης.
Όλοι κάποτε κρινόμαστε από τα έργα μας, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου.
Είναι κανόνας σ΄αυτή την ζωή, κάποιοι να μας αποδέχονται, να μας επικροτούν και άλλοι να αντιτίθενται ή να διαφωνούν ριζικά.
Η διαφοροποίηση, η αντιπαράθεση, μέσα σε πολιτισμένα πλαίσια είναι υγιές φαινόμενο.
Παράγει νέες ιδέες, νέο τρόπο σκέψης, σε θέματα που ενδέχεται ουδέποτε να είχαμε διανοηθεί.
Το ότι μέσα στα Πανεπιστήμια διακινούνται ιδέες πολλές, είναι γνωστό τοις πάσι, και το βρίσκω απολύτως φυσικό.
Κανένας μα κανένας δεν μας υποχρεώνει να τις ενστερνιστούμε, να τις κάνουμε "Ευαγγέλιο" στη ζωή, εφ' όσον δεν μας εκφράζουν, ή απειλούν τις ισορροπίες μας.
Οι νέοι μας σήμερα δεν απειλούνται να παρασυρθούν από οποιαδήποτε καινοτόμο ιδέα, και δύσκολα πείθονται να ασπαστούν, ή να γίνουν οπαδοί της, όταν η οικογένεια, το σχολείο έχουν φροντίσει να θωρακίσουν το μυαλό, με υγιείς ιδέες και κριτική σκέψη, την ψυχή με αγνή πίστη, εμπιστοσύνη και αγάπη για τον άνθρωπο.
Συμμερίζομαι τις επιφυλάξεις σου.
Αυτό καλό είναι να συμβαίνει ακόμα και για όσους υποτίθεται ότι γνωρίζουμε καλά.
Ναι να είμαστε υποψιασμένοι, όχι όμως διαρκώς καχύποπτοι.
Κάποτε επιτρέπεται οι λογοτέχνες να κινούνται ανάμεσα στην υπέρβαση και την υπερβολή, οδηγούμενοι από το εσωτερικό πάθος.
Ναι δεν έχω δικαίωμα να κρίνω κανέναν, πόσο μάλλον όταν δεν τον γνωρίζω προσωπικά, συμφωνώ μαζί σου.
Υπάρχει τόσος πολύς "χώρος" σε τούτον τον κόσμο να χωρέσουν όλες οι φωνές, όλες οι ιδέες.
ΕΝΔΕΛΕΧΕΙΑ

Υπουργός ονείρων είπε...

Συμπληρώνοντας απλά τις πολύ ωραίες παρατηρήσεις της Ενδελέχειας, θα ήθελα να προσθέσω πως ο Χρήστος Γιανναράς αποτελεί, για εμένα, το υπόδειγμα "πνευματικού ανθρώπου" της εποχής μας.
Τα όσα κατηγορητήρια αναφέρεις filologina είναι προϊόντα κακόβουλων επιθέσεων που με τον καιρό έχασαν την αξία τους ενώπιον της ακεραιότητας και της προσφοράς του μεγάλου Δάσκαλου.
Πέρα όμως από τα λόγια το πιο φρόνιμο, κρίνω πως είναι, να διαβάσεις μόνη σου το εν λόγω βιβλίο και να οδηγηθείς απερίσπαστη στα όποια δικά σου συμπεράσματα, δίχως να ενστερνίζεσαι γνώμες τρίτων.
Καλή ανάγνωση λοιπόν και περιμένουμε τα σχόλιά σου κατόπιν.

filologina είπε...

ΟΚ. Θα διαβάσω το βιβλίο και θα απαντήσω. Ξαναλέω πάντως πως μετέφερα ό,τι έχω ακούσει και όχι ό,τι πιστεύω. Έχετε δίκιο που λέτε να κρίνουμε από τα βιώματά μας και όχι από ότι λένε οι άλλοι.
Θα επανέλθω λοιπόν στο θέμα σύντομα.

Ενθαλπία είπε...

Κάποια στιγμή, διαβάζοντας μία εξαιρετικά αναλυτική κριτική-κατηγορητήριο για το βιβλίο του Χ.Γ «Ενάντια στη θρησκεία» (εκδ. Ίκαρος, Δεκέμβριος 2006), σκέφτηκα ότι εάν δεν τον γνώριζα ήδη αυτόν τον άνθρωπο σίγουρα θα έψαχνα να τον βρω.
Ο Χ.Γ ενοχλεί και μάλιστα πολύ και πολλούς. Κατηγορείται για πολλά αλλά αισθάνομαι ότι εκείνο που πραγματικά ενοχλεί είναι πως με ανεπιτήδευτη ειλικρίνεια, αποδεδειγμένα βιωματικά και όχι μόνο νοησιαρχικά, αποτάσσεται μετά βδελυγμίας τη θρησκειοποίηση της εκκλησίας και τον υποβιβασμό της σε κανονιστικό σύστημα επιβολής βασανιστικών ενοχών. Εξομολογητικά σχεδόν, σε κάθε ευκαιρία, καταθέτει τις εμπειρίες και τις απόψεις του για την ιστορικά εξελισσόμενη και μεταλλασσόμενη ζωή του με κέντρο το Χριστό και οι καταθέσεις αυτές χρησιμοποιούνται ως «όπλο» εναντίον του. Σκέφτομαι πως οι επικριτές του είτε δεν καταλαβαίνουν λόγω γλωσσικής ανεπάρκειας τι λέει και από ποιο χώρο εκκινούν αυτά που λέει (αφού όπως τον κατηγορούν « …χρησιμοποιεί κρυπτογραφική και δίσημη γλώσσα, κουλτουριάρικη»), είτε λόγω θρησκευτικής ιδιοτέλειας («..ορμέμφυτης ατομοκεντρικής θρησκευτικότητας», όπως θα έλεγε και εκείνος) προσποιούνται ότι εισάγει δαιμόνια.
Προσωπικά, στο Χ.Γ, βρήκα -παραδόξως ίσως- βαθύτατα θεολογικά μηνύματα, απόλυτα συμβατά και με το μυαλό μου και με την καρδιά μου, τέτοια που δεν βρήκα σε πολλούς εξ΄ ορισμού θεολόγους ή κατά σχήμα εκπροσώπους της εκκλησίας.
Τέλος συγκρίνω τα γραφόμενα του με εκείνα του I.D. Yalom σχετικά με την Θρησκεία και τα σημεία τομής της με ψυχαναλυτικά δόγματα, και φαίνεται ότι δεν απέχουν και πολύ. Ωστόσο, για τον κοινό τους τόπο, ο μεν πρώτος καταδικάζεται ως αιρετικός και επιστημονικοφανής («Γιανναρική ερμηνεία» τη χαρακτήρισε κάποιος) ο δε δεύτερος, αν και ο ίδιος δηλώνει άθεος, αμφισβητείται η εγκυρότητα της δήλωσης του και βραβεύεται με το βραβείο Όσκαρ Πφίστερ για την προσφορά του και επειδή αφιέρωσε τη ζωή του σε θέματα που ενδιαφέρουν τη θρησκεία. Σίγουρα ο Χ.Γ πρέπει να δοξάζει το Θεό που δε γεννήθηκε στο Μεσαίωνα!!!
Πάντως δεν πήρε μόνο η filologina εργασία για το σπίτι. Κι εγώ θα προσπαθήσω να διαβάσω «Το καθ’ εαυτόν».

Volta είπε...

Tα σχόλιά σου για άλλη μια φορά εξαιρετικά Ενθαλπία. Επέτρεψέ μου ωστόσο δυο παρατηρήσεις κι αν θες διαλεύκανέ τες. Νομίζω πως ο Γιανναράς είναι λάθος να συγκρίνεται με τον Yalom ο δεύτερος είναι μόνο εμπορικός και ουσία μηδέν.
Τέλος δε μ' άρεσε η φράση σου πως ευτυχώς που ο Γιανναράς δε γεννήθηκε στόν Μεσαίωνα. Ελπίζω να το λες επειδή δεν θα ήταν της εποχής μας γιατί αλλιώς όποτε κι αν γεννιόταν, αφού γεννήθηκε στην Ελλάδα είναι το ίδιο σημαντικό και για αυτόν και για εμάς. Να είσαι καλά. Χαίρομαι που ανταλάσσουμε γνώμες.

Ανώνυμος είπε...

Αγαπητέ "Volta" μου επιτρέπεις να διαφωνήσω στο ότι ο Irvin Yalom είναι "μόνο εμπορικός και ουσία μηδέν".
Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι κάποιοι από εμάς δεν συμφωνούμε με το ότι ο Υπαρξιστής Ψυχίατρος δηλώνει άθεος, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το σοβαρό έργο του. Στο συγκεκριμένο "Εγχειρίδιο Υπαρξιακής Ψυχοθεραπείας" αναφέρει ότι η η Θρησκευτική Παρρηγορία και η Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία υπηρετούν μια κοινή αποστολή, την απόγνωση του ανθρώπου.
Επίσης υποστηρίζει ότι έχουν κοινές μεθόδους, όσον αφορά την εσωτερική αναζήτηση-διερεύνυση, την εξομολόγηση και την συγχώρεση των άλλων και του εαυτού.
Έχω την αίσθηση ότι η Ενθαλπία αναφέρεται σ' αυτά τα σημεία τομής.
ΕΝΔΕΛΕΧΕΙΑ

Ενθαλπία είπε...

Αφού τονίσω πόσο πολύ απολαμβάνω ΤΑ ΠΑΝΤΑ σε αυτό το υπουργείο και όσους συναντώ εδώ με τα γραφόμενα σας, και αφού ευχαριστήσω και την Ενδελέχεια που κάνει σαφέστερη την αναφορά μου- σα να ήταν στο μυαλό μου- θα προσπαθήσω να εξηγήσω καλύτερα και μόνη μου.
Δε συγκρίνω το Χ.Γ με το Yalom. Και χωρίς να απαξιώνω το έργο του δεύτερου, για τη μέχρι τώρα πορεία τους τουλάχιστον, απερίφραστα εξαίρω το Γιανναρά. Ο Χ.Γ κατηγορείται ότι με ένα «επιστημονικό γιανναρικό μανδύα» προσπαθεί να φτιάξει δική του σχολή με ανερμάτιστες θεωρίες, κινούμενος μεταξύ «θεολογούντος φιλοσόφου και φιλοσοφούντος θεολόγου», για τις απόψεις του περί θρησκειοποίησης, ως έκπτωση, του εκκλησιαστικού γεγονότος. Ο Yalom έχοντας υπόψιν του μόνο θρησκείες (ως παιδί μέλος ορθόδοξης εβραϊκής συναγωγής κ.λ.π) κάνει τον επιστημονικά τεκμηριωμένο παραλληλισμό που αναφέρει η Ενδελέχεια (Αν και εγώ μόνο «θρησκείες» γνώριζα τα ίδια και χειρότερα θα έλεγα)και βραβεύεται για αυτόν. Ήθελα να τονίσω λοιπόν ότι ο Γιανναράς όταν λέει ,όσα λέει, για τη «Θρησκεία» Ορθοδοξία (σε αντιδιαστολή με την Ζώσα εκκλησιαστική εμπειρία) ούτε σχολή νέα δημιουργεί, ούτε αυθαίρετα ομιλεί , ούτε εν τέλει κάτι που δε σκεφτόμαστε πολλοί άλλοι λέει. Και στο πλαίσιο και πνεύμα αυτό σκέφτηκα πως αν ο Γιανναράς ζούσε στο Μεσαίωνα, όχι 70+ χρόνια ζωής δε θα μετρούσε, αλλά ίσως είχε μείνει και στην ιστορία σαν ένας ακόμα «φλαμπέ» δαιμονισμένος. Και η απώλεια θα ήταν όντως μεγάλη.
Ελπίζω αυτή τη φορά Volta να τα κατάφερα καλύτερα να εξηγήσω τις σκέψεις μου.

Volta είπε...

Κατατοπιστικότατη!
Βλέπω πως αναρτήθηκε και άρθρο στις ¨μποτίλιες στο πέλάγος¨για τον Γιανναρά. Θα μετακομίσουμε εκεί μάλλον τον διάλογο...

filologina είπε...

Λοιπόν... τελειώνοντας το καθ εαυτόν του Γιανναρά έμεινα με μια πολύ ευχάριστη αίσθηση. Όχι μόνο από το τόσο ωραίο βιβλίο (πάλι μπράβο υπουργέ) όσο από την αμεσότητα με την οποία ο Χ. Γιανναράς μοιράζεται τα βιώματα και τις εσωτερικές του σκέψεις. Νομίζω πως είναι απαραίτητο να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο εάν δεν ξέρει από πριν τη προσωπικότητα του καθηγητή.

Κατάλαβα πολλά από την αφήγησή του για τα όσα έπαθε από τους πανεπιστημιακούς κύκλους. Φρικιαστικό πραγματικά. Αναγνωρίζω την ακεραιότητα και την ευσυνειδησία του και σίγουρα εκτός από μεγάλος επιστήμονας είναι και εκπληκτικός λογοτέχνης.

Χαίρομαι πολύ που διέλυσα κάποια σύννεφα για το πρόσωπό του. Non velat umbra diem...