Ζωή για κατανάλωση(αναγνωστικό αφιέρωμα στο πνεύμα των ημερών)

Καρναβάλι, εκπτώσεις, άγιος Βαλεντίνος. Σκέφτηκα πολύ το κλίμα όλων αυτών των ημερών μετά από την ανάγνωση του σημαντικού βιβλίου του Ζ. Μπάουμαν. Μπορεί, σκέφτηκα, να είναι τόσο διάχυτη ή τόσο σπάνια η χαρά γύρω μας που να μην προκαλεί με τις όποιες εκδηλώσεις της. Γιατί σώνει και καλά να προβληματιζόμαστε που τόσοι συνάνθρωποί μας τρέχουν στα καταστήματα της Ερμού αδειάζοντας ράφια με είδη προσφορών (τυχεροί πάλι ήμασταν, μας αγαπούν τόσο πολύ οι έμποροι...), που ετοιμάζουν εκδρομές και δώρα για να τιμήσουν τον άγιο Βαλεντίνο (να’ χουμε την ευχή του, τόσα τάματα πληρώσαμε στη μνήμη του...) ή κονσερβοποιούνται σε στίφη αλλαλαζόντων χορευτών στους τηλεοπτικούς δρόμους της Πάτρας, του Μοσχάτου, της Ξάνθης (με μάσκα βλέπεις διασκεδάζω αληθινά, γιατί στη καθημερινότητά μου η μιζέρια μου δεν κρύβεται με τίποτα...).

Ο συγγραφέας είναι συγκεκριμένος για τέτοιου είδους καταναλωτικές εκρήξεις που μας δημιουργούν την ψευδαίσθηση πως μόνο έτσι, μόνο τότε υπάρχουμε αληθινά, όταν δηλαδή αγοράζουμε ή διασκεδάζουμε ως καταναλωτές μιας εμπορικής βιομηχανίας. Έτσι: «Η σύγχρονη κοινωνία περιλαμβάνει τα μέλη της πρωτίστως ως καταναλωτές και μόνο δευτερευόντως και εν μέρει ως παραγωγούς... Οι φτωχοί του σήμερα είναι "μη καταναλωτές", όχι "άνεργοι". Ορίζονται κυρίως απ' το ότι είναι ελαττωματικοί καταναλωτές, καθώς το πιο κομβικό από τα κοινωνικά καθήκοντα που δεν επιτελούν είναι το καθήκον να είναι ενεργοί και αποδοτικοί αγοραστές των αγαθών και των υπηρεσιών που προσφέρει η αγορά». Όλοι λοιπόν οι φτωχοί της δικής μας κοινωνίας χάνουν το προσανατολισμό τους όχι δημιουργώντας νέες ανάγκες αλλά υποβαθμίζοντας τις χθεσινές τους. Ίσως σε ένα μελλοντικό καταναλωτικό μοτίβο να ξεπέσουν και οι σημερινές στο βωμό κάποιων νέων πλασματικών αναγκών.

Το ότι βέβαια μετατρεπόμαστε από κοινωνία παραγωγών σε κοινωνία καταναλωτών είναι γεγονός. Ο Μπάουμαν τονίζει λεπτομερώς το αντίκτυπο που είχε αυτός ο μετασχηματισμός σε ποικίλες όψεις της σύγχρονης ζωής, όπως τη δημοκρατία, τους κοινωνικούς διαχωρισμούς, τις κοινότητες, τον τρόπο σκέψης, τις αξίες... Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για τη μετάβαση από την κατανάλωση στον καταναλωτισμό, «έναν τύπο κοινωνικής διαρρύθμισης που προκύπτει από την ανακύκλωση πεζών, μόνιμων και πολιτειακά ουδέτερων, ούτως ειπείν, ανθρώπινων αναγκών, επιθυμιών και πόθων σε πρωτεύουσα κινητήρια και λειτουργική δύναμη της κοινωνίας...».

Για τον Πολωνό κοινωνιολόγο όμως, η λέξη «καταναλώνω» σημαίνει επενδύω στην κοινωνική μου ένταξη. Συνεπώς, σ' έναν κόσμο που αξιολογεί τον καθένα και το καθετί βάσει της εμπορευματικής του αξίας, οι "αποτυχημένοι καταναλωτές" πρέπει μοιραία να βγουν στο περιθώριο ή ακόμα καλύτερα... να εξαφανισθούν!


Αυτοί οι σύγχρονοι περιθωριακοί, όχι μόνο εξορίζονται σταδιακά από τους δημόσιους χώρους που χρησιμοποιούμε εμείς, οι νόμιμοι κάτοικοι του γενναίου καταναλωτικού μας κόσμου αλλά κι από το «σύμπαν της ηθικής συμπάθειας» και τη δημόσια έγνοια. Κι εκεί ακριβώς, όπου οι δεοντολογικές μέριμνες σιωπούν ολοκληρωτικά ενώ η συμπάθεια σβήνει και οι ηθικοί φραγμοί καταρρέουν, (στο όνομα της καταναλωτικής επίπλαστης διασκέδασης) ελλοχεύει ο μεγαλύτερος κίνδυνος.

Αυτή, η πιο σημαντική ίσως από τις παράπλευρες απώλειες του άλματος στην καταναλωτική εκδοχή της ελευθερίας του σκεπτόμενου ανθρώπου, που είναι ο Άλλος ως αντικείμενο δεοντολογικής ευθύνης και ηθικής μέριμνας, είναι μία από τις πιο βαθυστόχαστες αναλύσεις του Μπάουμαν σ' αυτό το έργο του.

Θα ήθελα να τελειώσω με την προτροπή του μεγάλου Δοκιμιογράφου να κάνουμε σκέψεις με... "μήκος μεγαλύτερο από μερικά εκατοστά". Αναφέροντας τα λόγια του από τον επίλογο του έργου:
«Τίποτα δεν μας προσδιορίζει περισσότερο, εμάς, τους ανθρώπους του σήμερα, από την αδυναμία μας να μείνουμε νοητικά "ενήμεροι" αναφορικά με την πρόοδο των προϊόντων μας, να ελέγξουμε δηλαδή τον ρυθμό των ίδιων μας των δημιουργημάτων και να ανακτήσουμε στο μέλλον τα όργανα που μας έχουν κυριεύσει... Δεν είναι ολότελα αδύνατο εμείς, που κατασκευάζουμε αυτά τα προϊόντα, να είμαστε έτοιμοι να δημιουργήσουμε έναν κόσμο τον οποίο δεν θα μπορούμε να προλάβουμε και ο οποίος θα υπερβαίνει εντελώς την ικανότητά μας να "κατανοούμε", τη φαντασία και τη συναισθηματική μας αντοχή, όπως και θα κείται πέραν του μέτρου της ευθύνης μας».

Για όσους βέβαια οι έννοιες της ευθύνης , του ολοκληρωτισμού ή της καταναλωτικής μόδας ακούγονται σαν ξεπερασμένοι σνομπισμοί, οι καρναβαλικοί δρόμοι μεταμφιεσμένων ημερήσια επίπλαστα ερωτευμένων Βαλεντίνων, με αποκριάτικα κοστούμια από ράφια των εκπτώσεων είναι και θα παραμένουν ανοιχτοί. Αφού διαθέτουν μια ζωή για κατανάλωση...

H «Ζωή για κατανάλωση» του Ζύγκμουντ Μπάουμαν κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πολύτροπον