Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2010

Έρωτας: η τραχιά μαθητεία

Γόνιμος εἶναι κι ὁ ἔρωτας: ἐπειδὴ κι ὁ ἔρωτας εἶναι δύσκολος. Ἔρωτας ὄχι ἀνθρώπου γιὰ τὸν ἄνθρωπο: ἴσως αὐτὸ να’ ναὶ τὸ δυσκολότερο ἀπ' ὅσα μας ἔταξεν ἡ μοίρα, τὸ πιὸ ἀπόμακρο, ἡ τελευταία δοκιμασία, τὸ ἔργο ποὺ ὅλα τ' ἄλλα δὲν εἶναι παρὰ προετοιμασία καὶ προπαρασκευή του. Γι' αὐτὸ κι οἱ νέοι - ποὺ εἶναι «ἀρχάριοι» στὸ κάθε τί- δὲν ξέρουν ἀκόμα ν' ἀγαποῦν: πρέπει νὰ διδαχτοῦν τὸν ἔρωτα. Μὲ ὅλο τοὺς τὸ εἶναι, μὲ ὅλες τους τὶς δυνάμεις συμμαζεμένες γύρω στὴν ἐρημικὴ φοβισμένη καρδιά τους, ποὺ οἱ χτύποι τῆς ψηλώνουν ὁλοένα, πρέπει νὰ μάθουν νὰ ἀγαποῦν.

Ὁ καιρὸς ὅμως τῆς μαθητείας εἶναι πάντα καιρὸς μακρόχρονου «ἐγκλεισμοῦ». Ἔτσι εἶναι, γιὰ πολὺν καιρό, κι ὁ ἔρωτας: μοναξιὰ ὁλοένα καὶ πιὸ ἔντονη καὶ πιὸ βαθιὰ μόνωση. Ἔρωτας δὲ θὰ πεῖ ν' ἀνοίγεσαι εὐθύς, νὰ δίνεσαι, νὰ ἑνώνεσαι μὲ κάποιον Ἄλλον (τί θὰ ἦταν, ἄλλωστε, ἡ ἕνωση δυὸ ὄντων ἀκαθόριστων ἀκόμα, ἀτέλειωτων, ἀνοργάνωτων;)• εἶναι μία σπάνια εὐκαιρία γιὰ νὰ ὡριμάσεις, ν' ἀποχτήσεις μίαν ὑπόσταση δική σου, νὰ γίνεις ἐσὺ ἕνας ὁλόκληρος Κόσμος, γιὰ χάρη κάποιου ἄλλου, ἀγαπημένου προσώπου, εἶναι μία ὑψηλή, ἀκράτητη ἀξίωση, ποὺ σὲ χρίζει ἐκλεκτό της καὶ σὲ σπρώχνει πρὸς τὰ ἀπέραντα πλάτη. Μόνο ἔτσι θα’ πρεπε νὰ μεταχειρίζονται οἱ νέοι τὸν ἔρωτά τους: σὰν ἕνα καθῆκον ποὺ τοὺς ὑποχρεώνει νὰ ἐργάζονται ἀδιάκοπα στὸ μέσα τους κόσμο («ν' ἀκροάζονται καὶ νὰ σφυροκοπᾶνε νύχτα - μέρα»). Δὲν εἶναι ἀκόμα ὥριμοι γιὰ τὸ δόσιμο τοῦ ἑαυτοῦ τους, γιὰ τὴν ἐγκατάλειψη καὶ τὸ σβήσιμό τους μέσα σ' ἕνα ἄλλο ἄτομο, γιὰ ὁποιοδήποτε τρόπο Ἕνωσης. (Πρέπει, πρῶτα, καὶ γιὰ πολὺν καιρό, νὰ μαζεύουν καὶ νὰ θησαυρίζουν ὁλοένα). Ἡ Ἕνωση αὐτή, τό δόσιμο αὐτό, εἶναι τὸ στερνὸ σκαλοπάτι• ἴσως ἡ ἀνθρώπινη ζωὴ νὰ μὴ μπορεῖ ἀκόμη νὰ τὸ χωρέσει.

Ἐδῶ ὅμως λαθεύουν οἱ νέοι τόσο συχνὰ καὶ τόσο βαριά: ὁρμᾶνε ἀκράτητοι ὁ ἕνας πρὸς τὸν ἄλλον, ὅταν τοὺς ἀγγίξει ἡ ἀγάπη (εἶναι στὴ φύση τους νὰ μή μποροῦν νὰ περιμένουν), σκορπίζονται ἐδῶ κι ἐκεῖ, ἐνῶ ἡ ψυχὴ τοὺς εἶναι γεμάτη ἀκεφιά, ἀκαταστασία καὶ ταραχή... Τί μπορεῖ ὅμως νὰ βγεῖ ἀπὸ αὐτό; Τί μπορεῖ νὰ κάνει ἡ ζωὴ τοῦτο τὸ μπερδεμένο σωρὸ τῶν μισοσπασμένων ὑλικῶν, ποὺ αὐτὸ τὰ ὀνομάζουν «ἕνωσή» τους καὶ πολὺ θα’ θελαν νὰ τὰ ὀνομάσουν «εὐτυχία» τους; Καὶ τί τοὺς μέλλεται τὸ αὔριο;

Καθένας τοὺς ἀφανίζεται γιὰ χάρη τοῦ ἄλλου ἀφανίζει σύγκαιρα τὸν ἄλλον κι ἄλλους πολλοὺς ἀκόμα, ποὺ ἴσως νὰ ἐρχόντουσαν κατόπι. Χάνει τὸ νόημα τῆς ἀπεραντοσύνης, χάνει ὅλες του τὶς δυνατότητες ἀνταλλάζει τὸ «πήγαιν' - ἔλα» τῶν σιωπηλῶν, γεμάτων ὑποσχέσεις, πραγμάτων, μ’ ἕνα στεῖρο ἀνακάτεμα, ἀπ' ὅπου δὲ μπορεῖ νὰ βγεῖ ἄλλο τίποτα πάρα σιχασιὰ, ἀπογοήτευση καὶ φτώχια. Δὲν τοῦ μένει παρὰ νὰ γυρέψει σωτηρία σὲ μίαν ἀπ' τις ἄπειρες συμβατικὲς καταστάσεις ποὺ εἶναι παντοῦ στημένες, σὰ δημόσια καταφύγια, γύρω ἀπ' αὐτὸν τὸν ἐπικίνδυνο δρόμο. Καμιὰ περιοχὴ τῆς ἀνθρώπινης ὑπόστασης δὲν εἶναι τόσο πολὺ γεμάτη ἀπὸ συμβατικότητες, ὅσο τούτη ἐδῶ. Σωσίβια, βάρκες καὶ ναυαγοσωστικὰ εἶναι στὴ διάθεσή του, κάθε εἴδους βοήθεια ποὺ ἡ κοινωνία ἔχει ἐπινοήσει γιὰ τοῦτο τὸ σκοπό. Γιὰ τοὺς ἀνθρώπους, ὁ ἔρωτας δὲν εἶναι παρὰ μία ἀπόλαυση, τὸν κατάντησαν λοιπὸν κάτι εὔκολο καὶ ἀκίνδυνο καὶ σίγουρο, ὅμοιο μὲ τὶς ἀπολαύσεις τῶν δρόμων.

Ἀλήθεια, πόσοι καὶ πόσοι νέοι στάθηκαν ἀνίκανοι νὰ βροῦν τὸ σωστὸ δρόμο ἀγάπης, γιὰ πόσους τὰ σύνορά του ἔρωτα σταματᾶνε στὸ εὔκολο, βιαστικὸ δόσιμο τοῦ ἑαυτοῦ τους! (οἱ περισσότεροι, ἄλλωστε, δὲ θὰ προχωρήσουν -σίγουρα- πιὸ πέρα ἀπὸ κεῖ). Νιώθουν, πολλοί, νὰ λυγίζουν κατ' ἀπ' τὸ βάρος αὐτοῦ τοῦ λάθους καὶ πασχίζουν νὰ κάνουν βιώσιμη καὶ γόνιμη, μὲ τὸ δικό τους προσωπικὸ τρόπο, τὴν κατάσταση αὐτὴ ὅπου βρέθηκαν ριγμένοι. Ἡ φύση τοὺς τοὺς λέει πὼς τὰ προβλήματα τοῦ ἔρωτα -λιγότερο ἀπὸ ἄλλα, ποὺ εἶναι τὸ ἴδιο σημαντικά- δὲ μποροῦν νὰ λυθοῦν σύμφωνα μὲ τοῦτον ἢ ἐκεῖνον τὸ γενικὸ κανόνα ποὺ ἐφαρμόζεται σ' ὅλες τὶς περιπτώσεις• νιώθουν πὼς τὰ προβλήματα αὐτὰ -ἄμεσα προβλήματα ἀνθρώπου πρὸς ἄνθρωπο- χρειάζονται, γιὰ κάθε περίπτωση, καινούργια, ἰδιαίτερη, ἀποκλειστικὰ προσωπικὴ ἀπάντηση. Πῶς ὅμως αὐτοὶ -μία καὶ μπερδεύτηκαν πιὰ ἔτσι ἀναμεταξὺ τοὺς ποὺ δὲν ξεχωρίζουν ὁ ἕνας ἀπ' τὸν ἄλλον, μία καὶ δὲν ἔχουν τίποτα Δικό τους -πῶς θὰ μποροῦσαν νὰ βροῦν μέσα τους κάποια ἔξοδο, γιὰ νὰ ξεφύγουν ἀπ' τὴν ἄβυσσο ὅπου ἔχει βουλιάξει ἡ μοναξιά τους;

Ἔρημοι κι ἀβοήθητοι, πορεύονται στὰ τυφλὰ κι ὁ ἕνας κι ὁ ἄλλος. Σκορπᾶνε τὶς καλύτερες δυνάμεις τους γιὰ νὰ γλυτώσουν ἀπὸ συμβατικότητες ὅπως ὁ γάμος, καὶ πέφτουν σ' ἄλλες συμβατικὲς λύσεις, λιγότερο χτυπητές, τὸ ἴδιο ὅμως θανάσιμες. Ἐπειδὴ μονάχα γιὰ συμβατικότητες εἶναι ἄξιοι. Ὅ,τι βγαίνει ἀπ' αὐτὲς τὶς βιαστικὲς κι ἀνυπόμονες, θολὲς καὶ ταραγμένες ἑνώσεις, εἶναι πάντα συμβατικό. Κάθε σχέση ποὺ εἶναι καρπὸς αὐτῆς τῆς πλάνης, ἔχει κάτι τὸ συμβατικό, ἀκόμα κι ἂν εἶναι ἀσυνήθιστη (ἤ, ὅπως λέει ὁ κόσμος, ἀνήθικη). Κι ὁ χωρισμὸς ἀκόμα θὰ ‘ταν μία συμβατικὴ χειρονομία, μία ἀπρόσωπη τυχαῖα ἀπόφαση, ἀδύναμη καὶ ἄκαρπη.

Στὸ δρόμο τοῦ Ἔρωτα (ὅπως καὶ στὸ δρόμο τοῦ Θανάτου, ποὺ εἶναι δύσκολος κι αὐτός) δὲ θὰ βρεῖς -ἅμα τὸν ἀντικρύζεις σοβαρά- κανένα φῶς, καμιὰν ἀπόκριση, οὔτε σημάδι, οὔτε χαραγμένο δρόμο, γιὰ νὰ σὲ βοηθήσουν. Καὶ γιὰ τὰ δυὸ τοῦτα καθήκοντα, ποὺ κρατᾶμε κρυμμένα μέσα μας καὶ τὰ παραδίνουμε στοὺς ἄλλους χωρὶς νὰ φωτίσουμε τὸ μυστικό τους, δὲν ὑπάρχουν γενικοὶ κανόνες. Ὅσο ὅμως πιὸ πολὺ ἀποζητᾶμε τὴ μοναξιὰ στὴ ζωή μας, τόσο περισσότερο ζυγώνουμε τὸ μεγάλο νόημα τοῦ ἔρωτα καὶ τοῦ θανάτου. Οἱ ἀπαιτήσεις, ποὺ τραχὺς καὶ δύσκολος ὁ ἔρωτας ἔχει ἀπ' τὴ ζωή μας σ' ὅλη της τὴν πορεία, εἶναι πάρα πολὺ βαριές, κι ἐμεῖς, στὰ πρῶτα μας βήματα, εἴμαστε πολὺ ἀδύναμοι μπροστά τους. Ἂν ὅμως σταθοῦμε καρτερικοὶ καὶ δεχτοῦμε τὸν ἔρωτα αὐτὸν σὰν τραχιὰ μαθητεία -ἀντὶς νὰ χανόμαστε σ' ὅλα ἐκεῖνα τὰ εὔκολα καὶ κούφια παιχνίδια, ποὺ ἐπινόησε ὁ ἄνθρωπος γιὰ νὰ μὴν ἀντικρύζει κατάματα τὴ βαθύτατη σοβαρότητα τῆς ζωῆς, ἴσως τότε, κεῖνοι ποὺ θα’ ρθοῦν καιρὸ ἒπειτ' ἀπὸ ἐμᾶς, νὰ νιώσουν μία κάποια πρόοδο κι ἕνα ξαλάφρωμα, καὶ θα’ τᾶν σημαντικὸ τοῦτο.

Από τα «Γράμματα σ' ένα νέο ποιητή» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη, από τις εκδόσεις Ίκαρος

3 σχόλια:

filologina είπε...

Πώς να μην ερωτευτούμε με τέτοιο απόσπασμα; Σε ρωτάω πως; Ο Ρίλκε κάνει πραγματικά μι ασημαντική τομή στην έννοια του έρωτα όπως θα έπρεπε να είναι.
Βλέπω το τι συμβαίνει στις μέρες μας και απογοητεύομαι. Ίσως γι' αυτό να είναι και τόσο όμοφος ο έρωτας, επειδή ακριβώς τον ζούνε αληθινά λίγοι.

Volta είπε...

Δεν το θεωρώ τυχαίο το συγχρονισμό να βάλεις αυτό το άρθρο μετά από τον άγιο βαλεντίνο. Επίσης εξαιρετική εικόνα, για το κείμενο απερίγραπτο. Θα συμφωνήσω με την filologina πως τον έρωτα τον ζουν στις μέρες μας λίγοι. Νομίζω μια δυο φορές αληθινά στη ζωή σου. Μετά ή πριν ξοδεύεσαι με ή χωρίς την θέλησή σου.
Πόσο μου άρεσε και ο τίτλος της τραχιάς μαθητείας. Σαν το αρχαιοελληνικό γηράσκω αει διδασκόμενος , μόνο που εδώ έχει άλλες πιο όμορφες διαστάσεις.
Έστειλα το κείμενο στο αγόρι μου και ξέρεις τι μου απάντησε ο αθεόφοβος; Πότε πέθανε αυτός ο Ρίλκε;Ποιον αιώνα;
Μην τον παρεξηγείς... Άλλα λέει αλλά άλλα πιστεύει!!!

Ανώνυμος είπε...

Αναρωτιέμαι γιατί απογοητευόμαστε με την σημερινή γενιά. Τη γενιά που τώρα ζει τον πρώτο έρωτα. Μια γενιά που μεγαλώνει με λάθος εικόνες, πρότυπα, αξίες λάθη που κανένας μας δεν επαναστάτησε τότε που έπρεπε. Απλά το αφήσαμε λέγοντας ότι δεν θα αλλάξουμε εμείς τον κόσμο. Να όμως που ο κόσμος σήμερα δεν μας αρέσει και ρίχνουμε ευθύνες στους πάντες και τα πάντα ... εκτός από τους εαυτούς μας. Ας μας φωτίσει ο Θεός να διορθώσουμε ότι έχει απομείνει...Καθάριος έρωτας της ψυχής που πονάει από την αγάπη. Καρδιοχτύπια που ξυπνούν όμορφες αναμνήσεις...Όσοι τα έχουμε να μην τα χάσουμε, όσοι τα ζήσαμε να τα διδάξουμε να μη χαθούν.