Το πένθος

Όταν ολοκλήρωσα το Πένθος του π. Φιλόθεου Φάρου αναλογίστηκα εάν υπάρχει άλλο βιβλίο που να μπορεί να συγκριθεί ως προς τη θεματολογία και την αρτιότητα της προσέγγισής του με αυτό. Ίσως να κάνω λάθος αλλά νομίζω πως πρόκειται για τη διδακτορική διατριβή του συγγραφέα. Ήθελα να μάθω πράγματα για το πένθος, ακολούθησαν και κάποια γεγονότα που επέτειναν τη σημασία αυτής της ανάγνωσης, όλα έγιναν απόλυτα κατανοητά, απόλυτα δικαιολογημένα. Το είχα διαβάσει αργά…

Ο συγγραφέας ξεκινά το έργο του λέγοντας πως ο θάνατος αλλά κι η απώλεια κάθε είδους, έχει γεύση θανάτου με τις ίδιες επιπτώσεις στην ανθρώπινη ψυχολογία...

Το πένθος, δηλαδή ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η θλίψη που προκαλεί ο θάνατος (ή η απώλεια) είναι διαφορετικό σε κάθε πολιτισμό: κάποιοι την αντιμετωπίζουν με άρνηση που τη λένε στωικότητα, ψυχραιμία. Υπάρχουν χριστιανοί που νομίζουν πως η έκφραση θλίψης είναι απιστία! Όμως στο Ευαγγέλιο δεν υπάρχει αυτή η στάση. Αντίθετα, οι λέξεις ολοφύρομαι, κόπτομαι, επαναλαμβάνονται συχνά, λέξεις δυνατές που περιγράφουν έντονη έκφραση θλίψης! Η «στωικότητα» προέκυψε από διαστροφή της χριστιανικής παράδοσης που κατέστησε τον Θεό αίτιο του θανάτου. Κι ο θάνατος, ως θεόσταλτος, δεν κάνει να αντιμετωπιστεί με θρήνους! Αλλά η άποψη πως ο Θεός είναι αίτιος του θανάτου είναι η πιο βλάσφημη διατύπωση γιατί ο Θεός είναι η πηγή της ζωής!

Οικοδόμημα σχολαστικής θεολογίας είναι ξεκάθαρα πως ο Θεός τιμωρεί τον άνθρωπο για την παρακοή του προς Αυτόν με τον θάνατο! Αυτή η αντίληψη περί του Θεού ως αιτία θανάτου δημιούργησε πολιτισμό, αντίληψη στη Δύση αντιμετώπισης στωικής. Οι Πατέρες στην δική μας παράδοση ωστόσο, είναι σαφέστατοι πως η ασθένεια κι ο θάνατος δεν προέρχονται από τον Θεό!

Η αντιμετώπιση του θανάτου κι όποιας θλίψης είναι μετρημένο πως η πιο αποτελεσματική και υγιής είναι του θρήνου και του πένθους ως μιας συγκεκριμένης διαδικασίας της οποίας επιτομή μπορούμε να πούμε πως είναι το μοιρολόι. Αυτό το βάρβαρο πράγμα για την αγγλοσαξωνική νεύρωση που 'χει επιδράσει σ' αυτό το χώρο χρησιμοποιώντας ένα πολύ βρώμικο κι ακατανίκητο όπλο -τον χλευασμό- μας έπεισε πως ο θρήνος της Εκάβης ήταν βαρβαρότητα κι ότι ήταν πολιτισμός η περίπτωση π.χ. της Κέννεντυ που έθαβε τον δεύτερο γιο της με πλουμιστά ρούχα. Η κωμωδία εκεί είναι που την επόμενη μέρα η οικογένεια κρίνει τη δουλειά του νεκροπομπού ως προς το στόλισμα του νεκρού! Οι επισκέπτες λένε στους συγγενείς πως έγινε μια υπέροχη δουλειά κι ευχαριστούν. Αν κάποια Ελληνίδα εκφράσει θλίψη σπεύδουν οι συγγενείς να της θυμίσουν πως δεν τρέχει τίποτα!

Στο βιβλίο παρατίθεται κι ένα μοιρολόι του για τον θάνατο του ξαδέρφου του Δημήτρη Μωραϊτίδη, ως ενδεικτικό φανέρωμα πολιτισμού, γιατί το μοιρολόι παίρνει τη μορφή του τραγουδιού, είναι επικήδειος, γιατί το μοιρολόι αναφέρεται στη ζωή του νεκρού και στις σχέσεις δηλαδή ξαναθυμάται εμπειρίες του μοιρολογούντος με τον νεκρό.

Σήμερα που η απωθημένη θλίψη γίνεται κατάθλιψη, γίνεται παθολογία γιατί δεν εκφράζεται μέσα από μια διαδικασία πένθους, υπάρχει μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία: «η επεξεργασία του πένθους»: βάζει τον ψυχοθεραπευόμενο να θυμηθεί πράγματα απ' τη ζωή του νεκρού για αναπόληση των κοινών τους εμπειριών...

Από το μοιρολόι: «Πού να βρω μελάνι τόσο μαύρο όσο το πένθος της καρδιάς μου και πού χαρτί αδιάβροχο που να βρέχεται και να μη λιώνει;;»

Ο ίδιος ο π. Φιλόθεος γράφει πως το βιβλίο του είναι αφιερωμένο στη γιαγιά του που πενθούσε σ΄ όλη της τη ζωή με ένα υγιές πένθος για το χαμό των παιδιών της: είχε τάμα να φτιάχνει όποιον συγγενή ή γείτονα πέθαινε και μετά μοιρολογούσε: γενικά το πρώτο μοιρολόι ήταν τυποποιημένο κι ακολουθούσαν οι αυτοσχεδιασμοί...

Σε άλλο σημείο αναφέρεται στο ολέθριο «τον πήρε ο Θεός», κάτι που το λέμε για να δικαιολογήσουμε ένα συναίσθημα κι έναν Θεό αντίθετο με τη ζωή, κάτι αδικαιολόγητα ολέθριο και για τη ψυχοσύνθεσή μας και για την ορθή αντίληψή μας περί Θεού.

Στο έργο τονίζεται πώς σκοτώνουμε για πάντα τους νεκρούς μας και θαβόμαστε μαζί τους, στην προσπάθειά μας να μην τους δούμε σαν νεκρούς, σαν απώλειες, σαν αποκολλήσεις απ' το σώμα μας! Και με το να τους σκεπάζουμε στο φέρετρο για να απωθούμε εικόνες, συναισθήματα, πραγματικότητα!!

Η όλη διαδικασία είναι χρήσιμη και θα προσφέρει γόνιμα αποτελέσματα εάν βιωθεί με το σωστό τρόπο που δεν είναι η απώθηση αλλά η μνήμη και η κοινωνία.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με μια πολύ ωραία παρατήρηση που τη θυμήθηκα αρκετές φορές φέρνοντας στο νου μου όλα τα πρόσωπα που χάθηκαν από τη ζωή μου τον τελευταίο καιρό. Λέει κάπου ο π. Φιλόθεος πως το τίμημα για την πολύτιμη παρουσία κάποιων ανθρώπων στη ζωή σου είναι η απώλεια που θα δοκιμάσεις όταν φύγουν. Δε γίνεται όμως αλλιώς. Αυτή η διαδικασία είναι μονόδρομος.

Δεν ξέρω πώς θα ακουστεί η τελευταία μου εντύπωση, όμως θα ήθελα να είχα διαβάσει αυτό το βιβλίο λίγο καιρό νωρίτερα, για να μη φοβάμαι, να ξέρω το ορθό, να είμαι πιο χρήσιμος και πιο ουσιαστικός απέναντι σε ανθρώπους που πενθούν, πιο σωστός απέναντι στην ίδια τη ζωή και τα μαθήματα που μας προσφέρει. Το βιβλίο πάντως είναι εν προκειμένω εξαντλημένο στον εκδοτικό οίκο. Ελπίζω όχι για πολύ…